Płacisz za logo, stronę internetową, teksty na bloga czy kampanię marketingową? A może zamówiłeś dedykowane dla Twojej firmy oprogramowanie? Wydaje Ci się, że stajesz się ich właścicielem w 100%. Niestety, bez odpowiedniej umowy, możesz być w ogromnym błędzie, który w przyszłości będzie kosztował Cię nie tylko pieniądze, ale i nerwy. Brak prawidłowego przeniesienia praw autorskich to jedna z najczęstszych i najbardziej dotkliwych pułapek, w jakie wpadają przedsiębiorcy. Konieczność renegocjowania umów i dodatkowe wynagrodzenie dla twórcy, to często najłagodniejszy scenariusz.
Jako kancelaria specjalizująca się w prawie własności intelektualnej, na co dzień pomagamy firmom nawigować po zawiłościach prawnych. Nasze doświadczenia pokazują też, że temat praw autorskich w biznesie, cały czas jest dość mocno pomijany lub nie do końca dobrze zabezpieczony. Jednocześnie "prawo autorskie" jest jedną z najczęściej wyszukiwanych fraz związanych z prawem, w internecie. Ten artykuł to esencja naszej wiedzy, która pozwoli Ci zrozumieć kluczowe zagadnienia i świadomie chronić najcenniejsze aktywa Twojej firmy.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Czym są autorskie prawa osobiste, a czym majątkowe i dlaczego to rozróżnienie jest kluczowe dla Twojego biznesu.
- Co to są pola eksploatacji i dlaczego ich precyzyjne określenie w umowie jest absolutnie niezbędne.
- Kiedy potrzebujesz zgody na stworzenie "prawa zależnego"?
- Jaką formę musi mieć umowa, aby skutecznie przenieść prawa autorskie?
- Czym jest licencja i jakie są jej rodzaje?
- Jak bezpiecznie korzystać z grafik w serwisach typu Canva i bankach zdjęć.
Czym są prawa autorskie? Fundament, który musisz znać
Zgodnie z art. 1 ust. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci. W praktyce to może być logo, grafika, tekst, kod programu komputerowego, zdjęcie, a nawet melodia.
Prawo autorskie dzieli się na dwie fundamentalne kategorie, których nie można mylić.
Autorskie prawa osobiste
To nierozerwalna i niezbywalna więź twórcy z jego dziełem. Obejmują one przede wszystkim prawo do:
- Autorstwa utworu (nikt nie może się podszyć pod twórcę).
- Oznaczenia utworu swoim nazwiskiem, pseudonimem lub udostępniania go anonimowo.
- Nienaruszalności treści i formy utworu (prawo do integralności).
- Decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności.
Ważne - tych praw nie można kupić ani się ich zrzec. Zawsze będą należeć do pierwotnego twórcy. W umowach można jednak zobowiązać twórcę do niekorzystania z niektórych z nich lub do upoważnienia zamawiającego do ich wykonywania w jego imieniu.
Autorskie prawa majątkowe
To jest sedno z perspektywy biznesu. Prawa majątkowe to wyłączne prawo do korzystania z utworu, rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z niego.
To właśnie te prawa możesz i musisz nabyć od twórcy, aby móc swobodnie dysponować zamówionym dziełem – modyfikować je, powielać czy umieszczać na swoich produktach.
Pola eksploatacji – mapa Twoich praw do utworu
Wyobraź sobie, że kupujesz samochód, ale w umowie masz zapis, że możesz nim jeździć tylko po drogach krajowych. Chcesz wjechać na autostradę? Musisz dopłacić. Tak właśnie działają pola eksploatacji.
Pola eksploatacji to nic innego jak sposoby wykorzystania utworu. Umowa przenosząca prawa autorskie lub udzielająca licencji musi je wyraźnie i precyzyjnie wymieniać. Zgodnie z art. 50 ustawy, przykładowe pola eksploatacji to:
- Utrwalanie i zwielokrotnianie utworu: np. drukowanie ulotek z logo, zapisywanie pliku na dysku.
- Wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy.
- Publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie.
- Nadawanie i reemitowanie.
- Wprowadzanie do pamięci komputera i udostępnianie w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym (czyli Internet).
Praktyczna zasada - jeśli w umowie nie wymieniono jakiegoś pola eksploatacji (np. wykorzystanie grafiki na odzieży), to oznacza, że nie nabyłeś prawa do korzystania z niej w ten sposób. Twórca może zażądać dodatkowego wynagrodzenia lub zakazać Ci takiego działania. Z naszych doświadczeń wynika, że twórcy praktycznie zawsze, w razie modyfikowania lub dodawania pól eksploatacji, żądają dodatkowego wynagrodzenia.
Prawa zależne – gdy tworzysz na bazie cudzego dzieła
Chcesz przetłumaczyć zagraniczny e-book, zaadaptować opowiadanie na scenariusz filmowy albo przerobić istniejącą grafikę? Wkraczasz w sferę praw zależnych. Co istotne, prawa zależne dotyczą również majątkowych praw autorskich, które nabyłeś od twórcy. Jeżeli więc chcesz mieć możliwość modyfikowania w przyszłości utworu np. logo, zamówionego tekstu, czy wyglądu strony internetowej, musisz zadbać o możliwość korzystania z praw zależnych.
Opracowanie cudzego utworu (czyli właśnie tłumaczenie, przeróbka, adaptacja) jest również przedmiotem prawa autorskiego. Jednakże, rozporządzanie i korzystanie z takiego opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego.
W praktyce oznacza to, że zanim zlecisz lub sam wykonasz modyfikację cudzego dzieła, musisz mieć na to pisemną zgodę jego autora. Brak takiej zgody to prosta droga do poważnego sporu prawnego. Tutaj znowu, z naszego doświadczenia wynika, że nieuregulowanie praw zależnych do utworu, w umowie przeniesienia majątkowych praw autorskich, w większości przypadków wiąże się z koniecznością dopłaty dodatkowego wynagrodzenia dla twórcy. Często firmy np. tworzące strony internetowe, platformy, czy soft, celowo unikają regulowania praw zależnych w umowie, aby w przyszłości mieć wyłączną możliwość pracy na stworzonym przez siebie dziele. Jeżeli kto inny ma zajmować się rozwijaniem ich "produktu", domagają się dodatkowej, zazwyczaj wysokiej opłaty.
Forma umowy – diabeł tkwi w szczegółach (i na papierze)
To jedna z najważniejszych zasad, o której zapominają przedsiębiorcy. Ustalenia mailowe, na komunikatorze czy "na słowo" nie mają mocy prawnej w przypadku przeniesienia praw.
Art. 53 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych mówi jasno: umowa o przeniesienie majątkowych praw autorskich wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Oznacza to, że umowa musi być:
- Wydrukowana.
- Podpisana odręcznie przez obie strony (lub opatrzona kwalifikowanym podpisem elektronicznym, który jest równoważny formie pisemnej - uwaga podpis przez ePUAP tutaj nie zadziała).
Brak formy pisemnej oznacza, że prawa autorskie nie zostały przeniesione, a Ty co najwyżej uzyskałeś licencję niewyłączną.
Licencja – czyli "pożyczanie" praw
Nie zawsze musisz kupować całość praw majątkowych. Czasem wystarczy licencja, czyli umowa upoważniająca do korzystania z utworu na określonych w niej polach eksploatacji, przez określony czas i na danym terytorium.
- Licencja niewyłączna: twórca może udzielić takich samych licencji wielu podmiotom jednocześnie. To najczęstszy model w bankach zdjęć.
- Licencja wyłączna: otrzymujesz wyłączne prawo do korzystania z utworu na danym polu eksploatacji. Twórca nie może udzielić licencji nikomu innemu w tym zakresie. Wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności, tak samo jak przeniesienie praw. Licencja wyłączna często stosowana jest przy tworzeniu oprogramowania na bazie jednego kodu źródłowego, kiedy producent oprogramowania tworzy rozwiązania typu enterprise dla każdego z klientów indywidualnie, ale bazując na jednym szkielecie kodu źródłowego.
Canva, banki zdjęć i "darmowe" grafiki – uwaga na pułapki!
Korzystanie z serwisów takich jak Canva, Adobe Stock, Freepik czy Pexels jest ogromnym ułatwieniem. Pamiętaj jednak, że słowo "darmowy" rzadko oznacza brak jakichkolwiek zasad. Każdy z tych serwisów działa w oparciu o własny regulamin i licencje.
Zanim użyjesz grafiki w celach komercyjnych, zawsze sprawdź warunki licencji. Zwróć szczególną uwagę na:
- Zastosowanie komercyjne: czy licencja na pewno pozwala na użycie grafiki w produktach na sprzedaż, w reklamie, w logo?
- Możliwość modyfikacji: czy możesz zmieniać kolory, kadrować lub dodawać elementy?
- Ograniczenia dotyczące odsprzedaży: najczęściej nie możesz sprzedawać projektów, w których grafika ze stocka jest głównym elementem (np. sprzedaż plakatu będącego niemal w całości zdjęciem z banku).
- Wymóg atrybucji: czy musisz podać autora i źródło grafiki?
Ignorowanie tych zasad może skutkować roszczeniami finansowymi ze strony autora lub platformy.
Podsumowanie - zabezpiecz swój biznes, zadbaj o umowy
Prawa autorskie to nie jest temat, który można ignorować. Solidna umowa o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub precyzyjnie skonstruowana umowa licencyjna to fundament bezpieczeństwa Twojej marki i inwestycji. Chroni Cię przed nieoczekiwanymi roszczeniami, daje pełną kontrolę nad firmowymi materiałami i pozwala spać spokojnie.
Nie pozwól, aby braki w dokumentacji stały się hamulcem dla rozwoju Twojej firmy. Jeżeli masz wątpliwości co do swoich umów, planujesz współpracę z twórcą lub chcesz stworzyć bezpieczne wzory dokumentów, skontaktuj się z naszą kancelarią. Przeprowadzimy Cię przez ten proces, zapewniając profesjonalne wsparcie i rozwiązania dopasowane do Twoich potrzeb. Dowiedz się więcej jak pomagamy w zakresie praw autorskich, a także w jaki sposób możemy pomóc Ci chronić Twoje logo rejestrując je w Polsce lub UE.
Napisz do nas na adres biuro@ensiskancelaria.com lub zadzwoń +48 519 56 36 26. Możesz też skorzystać z formularza szybkiego kontaktu, dostępnego poniżej.
FAQ - Pytania i Odpowiedzi
Czy umowa o przeniesienie praw autorskich zawarta mailowo jest ważna?
Nie. Taka umowa jest nieważna z mocy prawa. Do przeniesienia majątkowych praw autorskich konieczna jest forma pisemna (odręczne podpisy lub kwalifikowane podpisy elektroniczne).
Co jeśli w mojej umowie z grafikiem nie ma wymienionych pól eksploatacji?
Zgodnie z prawem, jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji. Co więcej, przeniesienie praw jest skuteczne tylko w zakresie pól wyraźnie wymienionych. Ich brak może oznaczać, że prawa w ogóle nie zostały skutecznie nabyte.
Kupiłem zdjęcie w banku zdjęć. Czy to znaczy, że mogę je dowolnie przerabiać i używać wszędzie?
Niekoniecznie. Nabyłeś jedynie licencję na korzystanie ze zdjęcia na warunkach określonych w regulaminie tego serwisu. Zawsze należy dokładnie przeczytać warunki licencji, które mogą ograniczać np. możliwość tworzenia praw zależnych (przeróbek) czy wykorzystania zdjęcia jako elementu logo.
Zleciłem stworzenie logo rok temu, ale umowa była wadliwa. Czy mogę stracić do niego prawa?
Jeśli umowa nie przeniosła skutecznie majątkowych praw autorskich (np. z powodu braku formy pisemnej), to z prawnego punktu widzenia nigdy ich nie nabyłeś. Twórca wciąż jest ich właścicielem i może np. zażądać dodatkowego wynagrodzenia lub zakazać Ci dalszego używania logo. To sytuacja wymagająca pilnej interwencji prawnej.
Jaka jest kluczowa różnica między przeniesieniem praw autorskich a licencją?
Najprościej mówiąc, przeniesienie praw majątkowych można porównać do sprzedaży. Twórca trwale wyzbywa się swoich praw na rzecz nabywcy na określonych w umowie polach eksploatacji. Stajesz się nowym dysponentem tych praw. Z kolei licencja jest jak wynajem lub dzierżawa. Twórca cały czas pozostaje właścicielem praw, a Tobie udziela jedynie upoważnienia do korzystania z utworu w ściśle określonym zakresie (czas, terytorium, sposób użycia). Przeniesienie praw daje więc znacznie szersze i trwalsze uprawnienia niż licencja.
Jakub Szajdziński
Specjalizuję się w pomocy prawnej na rzecz przedsiębiorstw z sektora nowych technologii, IT, e-commerce, web&mobile, a także obsłudze spółek prawa handlowego.