Bardzo często zarówno przedsiębiorcy jak i konsumenci nie rozróżniają tych trzech podstawowych uprawnień, a także związanych z nimi przywilejów i obowiązków. Biorąc pod uwagę trudny język prawniczy taka sytuacja nie jest niczym nadzwyczajnym, nie zmienia to jednak faktu, że warto te pojęcia rozumieć i wiedzieć, jak zachować się w sytuacji, kiedy klient zgłasza określone roszczenie. W tym wpisie postaram się w sposób zrozumiały wyjaśnić, na czym polega odstąpienie od umowy w oparciu o aktualnie obowiązujące przepisy (stan na sierpień 2016 r.), a także kto może z tych uprawnień skorzystać oraz jakie są inne, najbardziej istotne w tym zakresie zagadnienia.
Prawo do odstąpienia od umowy
Odstąpienie od umowy, zwane również zwrotem towaru bez podania przyczyny, jest uprawnieniem ustawowym, czyli narzuconym przez prawodawcę. Podstawową kwestią jaka musi zaistnieć, aby prawo do odstąpienia w ogóle było możliwe, jest zawarcie umowy na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa – czyli np. zakup towaru w sklepie internetowym. Nie mówimy więc o prawie do odstąpienia w przypadku zakupu w sklepie stacjonarnym, przy fizycznej obecności obu stron umowy. Trzeba pamiętać jednak, że już zakup przez internet, a odbiór osobisty towaru w sklepie stacjonarnym, jest traktowany jako zawarcie umowy na odległość.
Drugim warunkiem jest powiązanie czynnością prawną z jednej strony przedsiębiorcy, a z drugiej konsumenta (a więc osoby fizycznej, która dokonuje zakupu towaru lub usługi w celu niezwiązanym z prowadzoną przez siebie działalnością). Nie ma mowy o odstąpieniu od umowy, jeżeli zakupu dokonuje przedsiębiorca lub osoba fizyczna w związku z prowadzoną przez siebie działalnością zawodową (np. pracownik internetowego sklepu komputerowego kupuje laptopa w celu obsługi firmowej skrzynki mailowej, realizacji zamówień, rozpatrywania reklamacji, kontaktu z klientami, itp.). Nie można również zastosować przepisów o odstąpieniu od umowy gdy po obu stronach transakcji występują osoby fizyczne (np. zakupy na Allegro od osób fizycznych, zakupy na OLX i inne).
Odstąpienie od umowy konsument składa pisemnie (lub drogą elektroniczną – jeżeli taką możliwość udostępnia przedsiębiorca) w ciągu 14 dni od objęcia rzeczy w posiadanie, a więc od momentu kiedy fizycznie towar został mu wydany. Niedopuszczalnym jest więc uwzględnianie w 14 dniowym terminie czasu w jakim przesyłka znajduje się u kuriera lub na poczcie.
Co bardzo istotne – o możliwości odstąpienia trzeba konsumenta wyraźnie poinformować (m.in. w regulaminie, mailowo), ponieważ w przeciwnym wypadku nie dość, że prawo do odstąpienia wydłuży się do 12 miesięcy, to jeszcze konsument nie będzie ponosił odpowiedzialności za zmniejszenie wartości rzeczy będące wynikiem korzystania z niej w sposób wykraczający poza konieczny do stwierdzenia jej charakteru, cech i funkcjonowania. Może się to więc zakończyć koniecznością przyjęcia rzeczy przez sprzedawcę, która ze względu na swój charakter nie będzie mogła być dłużej wykorzystywana lub sprzedana innemu klientowi.
Konsekwencją skorzystania przez konsumenta z odstąpienia od umowy jest uważanie jej za niezawartą. Żeby to sobie lepiej zobrazować, należy wyobrazić sobie sytuację, która istniała przed zawarciem umowy – do takiej właśnie sytuacji należy powrócić. Konsument zwraca towar (razem z odstąpieniem lub w ciągu 14 dni od złożenia odstąpienia; towar wysyła na własny koszt), natomiast przedsiębiorca zwraca konsumentowi w ciągu 14 dni od odstąpienia całą kwotę, którą ten uiścił (łącznie z kosztami wysyłki do konsumenta). Jeżeli konsument nie odesłał rzeczy w ciągu 14 dni od odstąpienia, a przedsiębiorca nie zaproponował, że rzecz odbierze osobiście, może on wstrzymać się ze zwrotem płatności do czasu faktycznego otrzymania rzeczy lub dostarczenia przez konsumenta dowodu, że została ona wysłana.
Odstąpienie od umowy odbywa się bez podania przyczyny, a więc przedsiębiorca nie może go nie przyjąć lub wymagać od konsumenta uzasadnienia swojej decyzji czy też z nim polemizować.
Wyjątki od odstąpienia od umowy zostały określone w art. 38 Ustawy o prawach konsumenta i dotyczą sytuacji w których:
- przy świadczeniu usług, jeżeli przedsiębiorca wykonał w pełni usługę za wyraźną zgodą konsumenta, który został poinformowany przed rozpoczęciem świadczenia, że po spełnieniu świadczenia przez przedsiębiorcę utraci prawo do odstąpienia od umowy;
- w której cena lub wynagrodzenie zależy od wahań na rynku finansowym, nad którymi przedsiębiorca nie sprawuje kontroli, i które mogą wystąpić przed upływem terminu do odstąpienia od umowy;
- w której przedmiotem świadczenia jest rzecz nieprefabrykowana, wyprodukowana według specyfikacji konsumenta lub służąca zaspokojeniu jego zindywidualizowanych potrzeb;
- w której przedmiotem świadczenia jest rzecz ulegająca szybkiemu zepsuciu lub mająca krótki termin przydatności do użycia;
- w której przedmiotem świadczenia jest rzecz dostarczana w zapieczętowanym opakowaniu, której po otwarciu opakowania nie można zwrócić ze względu na ochronę zdrowia lub ze względów higienicznych, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu;
- w której przedmiotem świadczenia są rzeczy, które po dostarczeniu, ze względu na swój charakter, zostają nierozłącznie połączone z innymi rzeczami;
- w której przedmiotem świadczenia są napoje alkoholowe, których cena została uzgodniona przy zawarciu umowy sprzedaży, a których dostarczenie może nastąpić dopiero po upływie 30 dni i których wartość zależy od wahań na rynku, nad którymi przedsiębiorca nie ma kontroli;
- w której konsument wyraźnie żądał, aby przedsiębiorca do niego przyjechał w celu dokonania pilnej naprawy lub konserwacji; jeżeli przedsiębiorca świadczy dodatkowo inne usługi niż te, których wykonania konsument żądał, lub dostarcza rzeczy inne niż części zamienne niezbędne do wykonania naprawy lub konserwacji, prawo odstąpienia od umowy przysługuje konsumentowi w odniesieniu do dodatkowych usług lub rzeczy;
- w której przedmiotem świadczenia są nagrania dźwiękowe lub wizualne albo programy komputerowe dostarczane w zapieczętowanym opakowaniu, jeżeli opakowanie zostało otwarte po dostarczeniu;
- o dostarczanie dzienników, periodyków lub czasopism, z wyjątkiem umowy o prenumeratę;
- zawartej w drodze aukcji publicznej;
- o świadczenie usług w zakresie zakwaterowania, innych niż do celów mieszkalnych, przewozu rzeczy, najmu samochodów, gastronomii, usług związanych z wypoczynkiem, wydarzeniami rozrywkowymi, sportowymi lub kulturalnymi, jeżeli w umowie oznaczono dzień lub okres świadczenia usługi;
- o dostarczanie treści cyfrowych, które nie są zapisane na nośniku materialnym, jeżeli spełnianie świadczenia rozpoczęło się za wyraźną zgodą konsumenta przed upływem terminu do odstąpienia od umowy i po poinformowaniu go przez przedsiębiorcę o utracie prawa odstąpienia od umowy.
Konrad Cioczek
Specjalizuję się w prawie nowych technologii, prawie e-commerce, ochronie własności intelektualnej oraz prawie podatkowym.
