5 sierpnia 2015 roku Sejm przyjął tekst jednolity o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw. W pierwszej części artykułu, który opublikowany był w poprzednim numerze „Mensis”, opisywałem jak zmieni się model kontroli w sprawach dotyczących klauzul niedozwolonych. Przyjrzyjmy się teraz dokładnie zmianom, jakie znajdą zastosowanie w stosunku do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz prowadzonego przez Prezesa tego Urzędu Rejestru Klauzul Niedozwolonych.
Zacznijmy od Rejestru. E-przedsiębiorcy z pewnością bardzo dobrze kojarzą ten dokument – Rejestr Klauzul Niedozwolonych jest spisem wszystkich orzeczeń Sądu Ochrony konkurencji i Konsumentów w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, podanym do publicznej wiadomości na stronie internetowej UOKiK. Przeglądając treść Rejestru można zapoznać się z zapisami, które naruszały prawa konsumentów i zostały zakwalifikowane jako tak zwane klauzule abuzywne (niedozwolone). Niestety, można też dowiedzieć się, które firmy stosowały takie zapisy, co jest bez wątpienia bardzo niekorzystną reklamą dla tychże firm. Ciekawostką jest, że Rejestr ten jest ciągle aktualizowany, a wpisane do niego podmioty nie są z niego wykreślane. Oznacza to, że po jednokrotnym wpisaniu do Rejestru, firma pozostaje w nim „na zawsze”. Jest to pewnego rodzaju ewenement, ponieważ nawet z Krajowego Rejestru Karnego usuwa się dane osobowe po upływie określonego czasu. \
Nowelizacja likwiduje Rejestr Klauzul Niedozwolonych, w miejsce którego powołany zostanie specjalny portal internetowy, na którym publikowane będą wyroki Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Co istotne, a czego nie było obecnie, to uzasadnienia wyroków. SOKiK publikował będzie wraz z treścią wyroku jego uzasadnienie, co jest z pewnością bardzo dużą zmianą in plus – do tej pory w rejestrze nie publikowano uzasadnień, których należało szukać na własną rękę w orzecznictwie. Czy nowy portal internetowy zawierał będzie także dane z Rejestru Postanowień Niedozwolonych? Trudno odpowiedzieć na to pytanie, na dzień dzisiejszy nie znamy bowiem szczegółów dotyczących portalu.
Nim przejdę do omówienia zmian dotyczących UOKiK, nie sposób przejść obojętnie wobec chyba kluczowej zmiany związanej ze wspomnianą nowelizacją – otóż ustawodawca rezygnuje z tak zwanej rozszerzonej prawomocności wyroku w sprawach o uznanie wzorca postanowień umowy za niedozwolone. Tym samym przedsiębiorcy zostali pozbawieni podstawowego argumentu, na który skutecznie powoływali się w sprawach przed SOKiK-iem. Wyrok w danej sprawie dotyczył będzie tylko i wyłącznie danego przedsiębiorcy, który jest stroną postępowania. Co więcej, wprowadzone zostaną kary pieniężne dla przedsiębiorców stosujących klauzule niedozwolone we wzorcach umów. Jest to bardzo niekorzystna zmiana dla e-przedsiębiorców i w mojej opinii czeka nas niestety kolejna fala pozwów przeciwko e-przedsiębiorcom.
Co do samego Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, to wśród nowych kompetencji warto w szczególności wspomnieć o instytucji tajemniczego klienta, wystąpieniu do przedsiębiorcy, wydłużeniu terminu przedawnienia oraz możliwości wydawania decyzji tymczasowych.
Instytucja tajemniczego klienta będzie narzędziem umożliwiającym zweryfikowanie otrzymywanych od przedsiębiorcy informacji na etapie przedkontraktowym, a więc między innymi procedur zawierania umowy, sposobu prezentacji oferty, itp. Ma to na celu uzyskanie dowodów w sprawie praktyk naruszających zborowe interesy konsumentów. UOKiK będzie mógł skorzystać z tego narzędzia wyłącznie za zgodą Sądu i jedynie w ściśle określonych celach, o których pisałem w pierwszym zdaniu niniejszego akapitu. Z oczywistych względów instytucja ta może wywoływać bardzo negatywne emocje wśród przedsiębiorców – kojarzyć się bowiem może z celowa prowokacją, jednakże nowelizacja jednocześnie zabrania takiej właśnie prowokacji. Jak będzie to wyglądało w praktyce, ciężko na dzień dzisiejszy przewidzieć.
Wystąpienie do przedsiębiorcy to bardzo ciekawe narzędzie i bezsprzecznie pozytywna zmiana dla e-przedsiębiorców. Instytucja ta umożliwia Urzędowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów kontakt z przedsiębiorcą, który stosuje praktyki antykonsumenckie w celu uzyskania od niego wyjaśnień i umożliwienia mu wycofania się z takich praktyk na drodze polubownej. Pozostaje jedynie pytanie, jak skuteczna będzie ta instytucja i czy dotyczyła będzie w równym stopniu wszystkich, także tych najmniejszych przedsiębiorców, którzy mieli największe problemy z klauzulami abuzywnymi, czy też będzie kierowania głównie do największych graczy na rynku. Kolejną zmianą, tym razem niekorzystną dla przedsiębiorców, będzie wydłużenie terminu przedawnienia w sprawach dla praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów z 1 roku do 3 lat. Zmiana taka ma na celu poprawę skuteczności działań UOKiK w sprawach konsumenckich.
UOKiK uzyska ponadto kompetencje w zakresie możliwości wydawania decyzji (również podczas toczącego się postępowania) w sprawach konsumenckich – tak zwanych decyzji tymczasowych. Od decyzji takiej przysługiwało będzie odwołanie w trybie przyspieszonym – UOKiK przekazuje akta sprawy do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie później niż w ciągu 10 dni od dnia otrzymania odwołania, SOKiK ma 2 miesiące na rozpatrzenie odwołania. Niestety odwołanie nie będzie wstrzymywało wykonania decyzji. Z założenia decyzje tymczasowe mają umożliwić szybką reakcję na praktyki zagrażające zbiorowym interesom konsumentów (mogą bowiem zobowiązywać przedsiębiorcę np. do zaniechania określonych działań).
Konrad Cioczek
Partner Zarządzający ENSIS
Kancelarii Doradztwa Prawnego
Cioczek & Szajdziński Spółka Cywilna